Er zijn teveel voorbeelden van dingen die veel duurzamer lijken dan ze zijn. Het gevolg? Dat we moeite doen om duurzaam te leven, maar in de praktijk (te) weinig impact hebben. Daarom is het nodig dat we aan efficiënte duurzaamheid doen: zoveel mogelijk impact hebben met zo min mogelijk moeite.
Het kan soms lastig zijn om te onthouden wat nou echt het verschil maakt. Het doel van dit artikel is om je een handje te helpen. Je hoeft namelijk maar één woord te onthouden: S.T.E.R. Oké, vooruit, eigenlijk vier woorden, namelijk Spullen, Thuis, Eten en Reizen. Dit zijn de vier categorieën waar je op moet focussen. En zonder op al deze vier te focussen, wordt het vrijwel onmogelijk om duurzaam te leven. Laten we ze één voor één langslopen.
Spullen
Deze categorie is heel lang mijn blinde vlek geweest, terwijl het de categorie is die voor de gemiddelde Nederlander de grootste milieu-impact heeft. En als je er iets langer over nadenkt is dat eigenlijk best logisch. Alle spullen die we gebruiken moeten gemaakt worden. Daarvoor zijn grondstoffen nodig en energie om die grondstoffen om te zetten in producten.
De productie van grondstoffen is vaak vervuilend en neemt veel ruimte in. Daarnaast heeft bijvoorbeeld China in de loop van de tijd veel kolencentrales gebouwd om onze consumptiehonger te stillen. Als wij dus minder spullen zouden kopen, verminderen we daarmee direct de uitstoot van broeikasgassen en de vervuiling door bijvoorbeeld mijnbouw.
Hoe verminder je dus de milieu-impact van spullen? Om eerlijk te zijn is dit voor mij ook een leerproces geweest. Het probleem is vaak dat spullen ook een status symbool zijn. Daarnaast geeft het hebben van eigen spullen ons een gevoel van onafhankelijkheid. Het is daarom cruciaal dit om te draaien: wees er trots op dat je toe kan met minder spullen en zie het als winst als we spullen delen en daarmee meer verbondenheid creëren in de samenleving.
Als je de behoefte voelt om iets te kopen, loop dan eens de volgende beslisboom af:
Thuis
Waar de impact van spullen grotendeels verborgen is, is de impact die je thuis maakt veel zichtbaarder. De elektriciteit- en gasrekening komt elke maand op de deurmat en tegenwoordig kan je vrij makkelijk bijhouden hoeveel je gebruikt van die twee.
Toch zijn er ook op het gebied van wonen dingen die je snel over het hoofd ziet. Wist je bijvoorbeeld dat de bouw en onderhoud van je huis een substantieel deel is van de milieu-impact van je huis? Daarbij is de vuistregel heel simpel: hoe groter je huis is, hoe vervuilender. Simpelweg omdat er meer materialen nodig zijn om een groot huis te bouwen en te onderhouden. Dus het is belangrijk om jezelf af te vragen hoe groot huis je nou echt nodig hebt. Kleiner wonen draagt gelijk bij aan het oplossen van het woningtekort en het nodigt minder uit tot het verzamelen van veel (onnodige) spullen. Daarnaast is het goedkoper.
Zoals gezegd is je gas- en elektriciteitsverbruik veel zichtbaarder. De volgorde om dat aan te pakken is vrij simpel:
- Zet de temperatuur wat lager
- Isoleer je huis
- Ga duurzamer verwarmen
- Installeer zonnepanelen
Wil je een gedetailleerder stappenplan? Kijk dan hier voor de 8 stappen die je kan nemen om duurzamer te wonen.
Eten
Er zijn weinig dingen waarmee je zo snel zo veel impact kan maken als met eten. Bij de categorie Thuis kan je natuurlijk niet van de ene op de andere dag in een kleiner huis gaan wonen of een verbouwing regelen. Maar je eetgedrag kan je in principe van de ene op de andere dag omgooien.
De vuistregel is ook nog eens heel simpel: eet (grotendeels) plantaardig.
Om verschillende eiwitbronnen te kunnen vergelijken op milieu-impact, heb ik in een eerder artikel je jaarlijks ecologisch budget opgedeeld in 40 stukken en vervolgens gekeken wat er in één zo’n stuk past. Wat je dan krijgt is de grafiek hieronder, waarin je kan zien dat je van plantaardige eiwitbronnen veel meer kan eten binnen dezelfde milieu-impact:
Een groot deel van de Nederlanders eet daarom al eens per week vegetarisch. De valkuil daarbij is dat je vlees voor kaas vervangt. Zoals je in bovenstaande grafiek kan zien, zit kaas namelijk ongeveer op hetzelfde niveau als kip- en varkensvlees. Sowieso is het daarom beter om plantaardig te eten in plaats van vegetarisch.
Zoals gezegd eten veel mensen al één dag in de week zonder dierlijk vlees. Het slechte nieuws is helaas dat één dag in de week slechts 14% van je eetpatroon is. Het goede nieuws is dat er naast die ene dag dus nog 86% van je week over is om het verschil te maken. Het is daarom beter om het om te draaien: probeer eens om een dag in de week dierlijk te eten en de rest plantaardig. Lees elders op deze website hoe je de omslag kan maken, ook als verstokte carnivoor.
Reizen
Het zal inmiddels niemand zijn ontgaan: reizen heeft milieu-impact. Vooral vliegen staat erom bekend om vervuilend te zijn. Toch is dat niet helemaal terecht. Bekijk bijvoorbeeld eens onderstaande grafiek, waarin voor 8 vormen van gemotoriseerd vervoer staat hoe ver je kan reizen voor 1/40e deel van je jaarlijks ecologisch budget. Dan zie je dat je het beste de trein kan pakken, want daar kan je het verst mee reizen binnen hetzelfde ecologisch budget. Niet heel onverwachts.
Daar zijn twee kanttekeningen bij te plaatsen. Allereerst zien we dat vliegen een middenmoter is en niet als slechtste uit de bus komt. Dat is dan nog wel exclusief opstijgen, wat zeker op korte afstanden een grote bijdrage heeft aan de milieu-impact. Dat vliegen niet als slechtste uit de bus komt, komt mede doordat er voor bijvoorbeeld de auto gerekend wordt met één persoon per auto. Als je met twee personen in de auto zit, dan is de auto alweer beter dan vliegen.
Een tweede kanttekening is dat geen enkel vervoersmiddel het echt super veel beter doet dan de rest. Natuurlijk is de trein een stuk beter, maar niet 10 keer zo goed. Kortom: elke kilometer die je reist heeft significante milieu-impact. Dat is geen leuke boodschap voor iemand die van reizen houdt, maar is wel de simpele waarheid. Gelukkig is er heel veel moois om van te genieten op korte afstand.
De vuistregels zijn dus simpel:
- Verminder je aantal kilometers door dicht bij je werk te wonen en niet ver en vaak op vakantie te gaan
- Check in de grafiek hierboven welk vervoersmiddel je het beste kunt gebruiken voor welke reis. Reis je alleen? Neem dan de trein. Reis je met meerdere personen, dan zijn elektrische auto’s een goede optie.
S.T.E.R.
Dit is dus het ezelsbruggetje om te onthouden: S.T.E.R. Oftewel, Spullen, Thuis, Eten en Reizen. Als je serieus werk maakt van het verminderen van je milieu-impact in deze categorieën, dan maak je echt het verschil. Tegelijkertijd is het omgekeerde ook waar: als je niet op al deze vier categorieën focust, wordt het heel lastig om duurzaam te leven. Stuk voor stuk hebben ze een enorme impact. Wil je weten hoe wij thuis de impact van deze vier categorieën enorm hebben verminderd? Lees het hier.
Ben jij al zo’n S.T.E.R. die zich aan heeft gemeld voor de mailing list van De Duurzame Nerd? Fantastisch! Nog niet? Doe het nu hieronder. De Duurzame Nerd draait volledig op vrijwilligers. Het is erg motiverend om te zien dat het aantal volgers groeit en dat mensen ook artikelen delen op social media. Doe jij mee?
Mooi. Dank. Dit is nog simpeler dan Babette Porcelijn haar grafiek. En simpel is soms nodig. Twee vragen: 1. Waarom alleen gefocust op footprint? (En niet op handdruk. Dus je invloed. Daarmee vermenigvuldig je je positieve effect. Via overheden, protest, buurtgesprekken, bedrijven etc.
2. Ik mis de 9 planetaire grenzen. Dit gaat weer alleen over co2 en energie . Is dat bewust? Want de hoeveelheid gif ( deet in ons anti muggen spul, PFAs in onze regenjas en kunstmest voor gazon, fipronil en permethrin in anti vlooienmiddel en natuurlijk alle pesticiden op snijbloemen en niet-biologische planten in de tuinmarkt. De biodiversiteitscrisis is mogelijk nog levensbedreigender dan zeespiegelstijging en klimaatverandering. Moet dat niet in de S.T.E.R.?
Goede vragen!
De reden dat ik in eerste instantie op voetafdruk focus, is dat daar is waar de uiteindelijk winst behaald moet worden. Het is heel goed om je positieve effect te vermenigvuldigen, maar dat kan alleen via de voetafdruk, namelijk die van anderen. Dus hoe je het ook went of keert, je komt altijd bij een voetafdruk uit.
Je tweede vraag begrijp ik niet helemaal. Er staat in dit artikel welgeteld 1x uitstoot genoemd en 4x vervuiling. Alhoewel CO2-eq een lekker makkelijke maatstaf is (en ik die ook vaak gebruik in andere artikelen), moeten we (zoals jij ook schrijft) niet in de CO2-tunnelvisie trappen. Duurzaamheid is veel breder dan dat. Daarom heb ik het ook over vervuiling door mijnbouw en materiaalgebruik. In S.T.E.R. zitten dan ook impliciet de planetaire grenzen verwerkt. Anders was Spullen ook niet daarin beland, want de CO2 uitstoot van spullen valt vaak relatief gezien wel mee. En biodiversiteitsverlies zit ook in S.T.E.R., zeker ook vanwege de categorie Eten.
Kortom: ik ben helemaal met je eens dat we breder moeten kijken dan klimaatverandering. Kijk ook rustig eens rond onder het kopje ‘Theorie –> Brede duurzaamheid’ in het menu van deze site.
Graag zou ik willen toevoegen dat door je niet op alles maar op een belangrijk element te concentreren je een soort hefboom hebt. Door je te concentreren op CO2 uitstoot (of CO2-eq) neem je van alles mee en ontwikkel je bewustwording op een breed valk. Daarnaast kan je je concentreren op efficiëntie. Dat is goed. Echter voor beginners is het eenvoudiger te beginnen bij wat makkelijk haalbaar is. Ik proef in de efficiëntie benadering ook iet van prioriteren. Als ik al heel weinig spullen heb en koop, dan kan ik nog wel wat mijlen vliegen. Ook refereert het aan verschillende aspecten van duurzaamheid, klimaatverandering/opwarming en rechtvaardigheid. Waar wil je de nadruk opleggen, wat is urgent.
Er zijn inderdaad veel voorbeelden waarin het focussen op één element, een hefboom veroorzaakt naar andere elementen. Helaas geldt dat niet altijd. Voor de energietransitie zijn bijvoorbeeld enorm veel materialen nodig, waarvan de mijnbouw tot veel vervuiling leidt. Dus als je alleen op CO2 focust, beperk je wellicht klimaatverandering ten koste van een vervuilde leefomgeving.
Verder is de benadering via efficiënte duurzaamheid inderdaad een prioritering. Maar voor mijzelf vind ik het niet acceptabel om te zeggen dat als ik wat minder spullen koop, ik nog wel wat kan blijven vliegen. Zo’n soort ‘we doen allemaal wel iets’ benadering heb ik jarenlang gehad, totdat ik me realiseerde dat mijn milieu-impact nog steeds onacceptabel hoog was.
Wat ook S.T.E.R. vooral zegt is dat als je focust op Spullen, Thuis, Eten en Reizen, je misschien even wat minder zorgen moet maken over afval scheiden, biologisch eten, lokaal eten, verpakkingsvrij leven etc.